Περιτόναιο – Ανατομία

Το περιτόναιο αποτελεί τον μεγαλύτερο ορογόνο υμένα του ανθρώπινου σώματος. Πρόκειται για μία συνεχή μεμβράνη από μονήρες πλακώδες επιθήλιο μεσοδερμικής προελεύσεως, η οποία ονομάζεται μεσοθήλιο και επικάθεται σε ένα λεπτό στρώμα συνδετικού ιστού. Η επιφάνεια του περιτοναίου κυμαίνεται από 1,0 έως 1,7 m2, περίπου όσο και η συνολική επιφάνεια σώματος.

Για περιγραφικούς λόγους το περιτόναιο διακρίνεται σε δύο πέταλα:

• το περίτονο ή τοιχωματικό πέταλο, το οποίο επενδύει την εσωτερική επιφάνεια των τοιχωμάτων της κοιλιάς και της πυέλου, καθώς και την κάτω επιφάνεια του διαφράγματος, και
• το περισπλάχνιο πέταλο, το οποίο περιβάλλει τελείως ή  ατελώς τα διάφορα ενδοπεριτοναϊκά σπλάχνα της κοιλιάς και της πυέλου (π.χ. στομάχι, νήστιδα, ειλεός, εγκάρσιο κόλον, ήπαρ, σπλήνας) και και καλύπτει εκ των πρόσω οπισθοπεριτοναϊκά σπλάχνα, όπως το δωδεκαδάκτυλο, το ανιόν και κατιόν κόλον, το πάγκρεας, τους νεφρούς και τα επινεφρίδια.

Η σχηματιζόμενη σχισμοειδής κοιλότητα ονομάζεται περιτοναϊκή κοιλότητα, περιέχει φυσιολογικά ελάχιστο ορώδες υγρό και είναι κλειστή όσον αφορά στους άνδρες, ενώ στις γυναίκες είναι ανοιχτή στο εξωτερικό περιβάλλον κατά συνέχεια μέσω των σαλπιγγικών στομίων, των ωαγωγών, της μήτρας και του κόλπου.

Τα δύο πέταλα του περιτοναίου ανακάμπτουν κατά θέσεις το ένα προς το άλλο και σχηματίζουν διπέταλες πτυχές, οι οποίες χρησιμεύουν ως φορείς για αγγεία και νεύρα ενδοκοιλιακών οργάνων, ενώ ταυτόχρονα συμβάλλουν στην στήριξη ή κινητικότητα των σπλάχνων και αναφέρονται ως:

1. Σύνδεσμοι του περιτοναίου:

• δρεπανοειδής σύνδεσμος του ήπατος
• στρογγύλος σύνδεσμος του ήπατος (αποφραχθείσα ομφαλική φλέβα)
• στεφανιαίος σύνδεσμος του ήπατος
• δεξιός τρίγωνος σύνδεσμος του ήπατος
• αριστερός τρίγωνος σύνδεσμος του ήπατος
• ηπατογαστρικός σύνδεσμος
• ηπατοδωδεκαδακτυλικός σύνδεσμος
• δωδεκαδακτυλοκολικός σύνδεσμος
• γαστροφρενικός σύνδεσμος
• γαστροσπληνικός σύνδεσμος
• γαστροκολικός σύνδεσμος
• φρενοκολικός σύνδεσμος
• παγκρεατοσπληνικός σύνδεσμος
• σπληνονεφρικός σύνδεσμος
• πλατείς σύνδεσμοι της μήτρας

2. Επίπλουν:

• Μείζον επίπλουν: σχηματίζεται από συνένωση των δύο σπλαχνικών πετάλων του περιτοναίου που περιβάλουν το στομάχι κατά την ανάκαμψή τους κατά μήκος του μείζονος τόξου του στομάχου. Η μοίρα του μείζονος επιπλόου που εκτείνεται ανάμεσα στο μείζον τόξο του στομάχου και το εγκάρσιο κόλο ονομάζεται γαστροκολικός σύνδεσμος.
• Έλασσον επίπλουν: αποτελείται από τον ηπατογαστρικό και τον ηπατοδωδεκαδακτυλικό σύνδεσμο

3. Μεσόκολο & μεσεντέριο:

• Εγκάρσιο μεσόκολο: Η μοίρα του μείζωνος επιπλόου που εκτείνεται ανάμεσα στο μείζον τόξο του στομάχου και το εγκάρσιο κόλο ονομάζεται γαστροκολικός σύνδεσμος, ο οποίος στη συνέχεια ανακάμπτει, περιβάλει το εγκάρσιο κόλο, φέρεται προς το οπίσθιο κοιλιακό τοίχωμα και σχηματίζει το εγκάρσιο μεσόκολο (άνω πέταλο), το οποίο διαιρεί την περιτοναϊκή κοιλότητα σε άνω και κάτω κοιλία. Το τοιχωματικό περιτόναιο αφού καλύψει από μπροστά το κάτω μισό της δεύτερης μοίρας του δωδεκαδακτύλου, όπως και την τρίτη και τέταρτή του μοίρα, ανακάμπτει και φέρεται στο εγκάρσιο κόλο για να σχηματίσει το κάτω πέταλο του εγκάρσιου μεσοκόλου.
• Μεσεντέριο: στο οπίσθιο τοίχωμα της κάτω κοιλίας το περιτόναιο εμπτύσσεται από τις εντερικές έλικες και σχηματίζει το μεσεντέριο, το ελεύθερο χείλος του οποίου περιέχει τις τελικές του λεπτού εντέρου, ενώ η ρίζα του προσφύεται στο οπίσθιο κοιλιακό τοίχωμα και πορεύεται λοξά από τη νηστιδοδωδεκαδακτυλική καμπή μέχρι τα δεξιά λαγόνια αγγεία.
• Μεσοτυφλό και μεσεντερίδιο της σκωληκοειδούς: Από τα δύο πέταλα του μεσεντερίου και αντίστοιχα προς την ρίζα του, το δεξιό πέταλο φέρεται προς το ανιόν κόλο, προς το τυφλό και την σκωληκοειδή απόφυση. Το περιτόναιο καλύπτει το ανιόν κόλο μόνο από μπροστά και από τα πλάγια, ενώ εξ’ ολοκλήρου περιβάλλει το τυφλό και την σκωληκοειδή απόφυση δημιουργώντας το μεσοτυφλό και το μεσεντερίδιο της σκωληκοειδούς.
• Μεσοσιγμοειδές: Από τα δύο πέταλα του μεσεντερίου και αντίστοιχα προς την ρίζα του, το αριστερό πέταλο φέρεται προς το κατιόν κόλο, το οποίο περιβάλλει ατελώς από μπροστά και από τα πλάγια και προς το σιγμοειδές το οποίο περιβάλλει εξ’ ολοκλήρου δημιουργώντας το μεσοσιγμοειδές.

Περιτοναϊκοί Χώροι

Οι ανακάμψεις του περιτόναιού που εν συντομία περιγράφηκαν παραπάνω σχηματίζουν διάφορους περιτοναϊκούς χώρους. Το εγκάρσιο μεσόκολο διαιρεί την περιτοναϊκή κοιλότητα σε άνω και κάτω κοιλία.

Οι περιτοναϊκοί χώροι της άνω κοιλίας είναι:

• Ο δεξιός υποδιαφραγματικός χώρος
• Ο δεξιός υφηπατικός χώρος
• Ο αριστερός υποδιαφραγματικός χώρος
• Ο επιπλοϊκός θύλακος, ο οποίος βρίσκεται οπισθίως του στομάχου και του ελάσσονος επιπλόου και επικοινωνεί με την υπόλοιπη περιτοναϊκή κοιλότητα μέσω του επιπλοϊκού τρήματος του Winslow

Οι περιτοναϊκοί χώροι της κάτω κοιλίας είναι:

• Ο δεξιός μεσεντερικός χώρος
• Ο αριστερός ρε μεσεντερικός χώρος
• Το ευθυκυστικό κόλπωμα στον άνδρα
• Το ευθυμητρικό και κυστεομητρικό κόλπωμα στη γυναίκα

Περιτόναιο – Αγγεία και νεύρα

• Η αιμάτωση του περιτοναίου προέρχεται από κλάδους των αγγείων των διαφόρων οργάνων, μετά οποία αυτό έρχεται σε άμεση επαφή.
• Τα νεύρα του περισπλαχνίου πετάλου του περιτοναίου προέρχονται από το φυτικό νευρικό σύστημα το οποίο νευρώνει τα διάφορα σπλάχνα, ενώ τα νεύρα του περιτόνου πετάλου προέρχονται από το φυτικό και το εγκεφαλονωτιαίο σύστημα (μεσοπλεύρια, λαγονοϋπογάστριο, λαγονοβουβωνικό) και κατά συνέπεια η ευαισθησία του είναι μεγαλύτερη από αυτήν του περισπλάχνιου πετάλου.
• Λεμφαγγεία: Οι μικρολάχνες που βρίσκονται στην κορυφαία επιφάνεια του περιτοναϊκού μεσοθηλίου αυξάνουν κατά πολύ την επιφάνειά του και προάγουν την ταχεία απορρόφηση υγρού από την περιτοναϊκή κοιλότητα προς τα λεμφαγγεία και την πυλαία και συστηματική κυκλοφορία. Η κυκλοφορία του περιτοναϊκού υγρού εντός της κοιλότητας διενεργείται εν μέρει λόγω των κινήσεων του διαφράγματος. Οι διακυττάριοι πόροι (στόματα), που υπάρχουν στο περιτόναιο που καλύπτει την κάτω επιφάνεια των διαφραγμάτων, επικοινωνούν με λεμφαγγειακές λίμνες εντός του διαφράγματος και η λέμφος απάγεται προς τα υποπλεύρια λεμφαγγεία, τους επιχώριους λεμφαδένες και τελικά το μείζονα θωρακικό πόρο.

Περιτόναιο – Φυσιολογία

Το περιτόναιο είναι μία ημιδιαπερατή μεμβράνη διπλής κατεύθυνσης η οποία:

• ρυθμίζει την ποσότητα του στείρου φυσιολογικά υγρού (περίπου 100 ml) εντός της περιτοναϊκής κοιλότητας,
• προάγει τον περιορισμό και την απομάκρυνση των βακτηρίων από αυτή,
• διευκολύνει την μετανάστευση φλεγμονωδών κυττάρων από την μικροκυκλοφορία προς την περιτοναϊκή κοιλότητα και
• παρέχει μηχανική προστασία των σπλάχνων.

 

Βιβλιογραφία

Townsend CM, Beauchamp RD, Evers BM, Mattox K. Sabiston Textbook of Surgery: The Biological Basis of Modern Surgical Practice, 20th Edition, eds. Elsevier, 2016

DeGowin EL, DeGowin RL,.Bedside Diagnostic Examination, 3rd Edition, eds. New York: Macmillan, 1976.

Καστρίτσης ΕΔ, Παπαδόπουλος ΝΙ. Ανατομική του Ανθρώπου, Βιβλίο ΙΙΙ, Σπλαχνολογία – Καρδιά, εκδ. Αθήνα: Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας.